آشنایی با کشور ازبکستان

 

اگر آن ترک شیرازی به دست آرد دل ما را                       به خال هندویش بخشم سمرقند و بخارا را

  

آشنایی با کشور ازبکستان (جمع آوری مطالب از منابع مختلف توسط حسین بهرامی)

 

اُزبَکِستان (ازبکیO‘zbekiston) ، به سیریلی  (Ўзбекистон)  با نام رسمی جمهوری ازبکستان کشوری محصور در خشکی واقع در آسیای مرکزی است. این کشور از شمال با قزاقستان، از غرب با تاجیکستان و قرقیزستان و از جنوب با افغانستان دارای مرز مشترک است. مساحت این کشور ۴۴۸٬۹۷۸ کیلومتر مربع است «پنجاه و ششمین کشور از نظر وسعت» و جمعیت آن نزدیک به ۳۳٫۴ میلیون نفر برآورد میشود.  ازبکستان پرجمعیت‌ترین کشور در میان کشورهای آسیای مرکزی است. پایتخت و بزرگترین شهر این کشور تاشکَند است. زبان رسمی این کشور ازبکی است که با خط لاتین و خط سیریلیک نوشته می‌شود.

مسلمانان ۸۰ درصد از جمعیت ازبکستان را تشکیل می‌دهند. ۵ درصد از جمعیت این کشور نیز پیروی مسیحیت ارتودکس روسی می‌باشند. ۱۵ درصد نیز پیرو دیگر ادیان یا بی‌دین هستند. نظام حکومتی این کشور سکولار است. 

زبان رسمی ازبکی (وابسته به زبان ترکی عثمانی و ترکی آذری) و روسی می باشد.

زبان روسی همچنان استفاده زیادی در این کشور دارد و رایج‌ترین زبان آموزشی در مدارس این کشور است. البته در برخی مناطق جنوبی این کشور که اغلب اقوام تاجیک در آنجا زندگی می کنند نیز زبان فارسی رایج است.

قسمت عمده‌ای از پارسی زبانان ازبکستان در دو شهر سمرقند و بخارا و استان سرخان‌دریا سکونت دارند، در دوران شوروی سابق و به ویژه پس از فروپاشی شوروی، سیاست‌های ازبکستان تلاش در بیگانه‌سازی اهالی این شهرها از فرهنگ و زبانشان بوده‌است. در زمان حکومت شوروی و زمامداری شرف رشیدف عضو دفتر سیاسی حزب کمونیست و دبیر اول حزب کمونیست در ازبکستان هرگاه کسی در شهرهای سمرقند و بخارا در مراکز و اماکن و اداره‌های دولتی به زبان پارسی حرف می‌زد باید مبلغ پنج روبل شوروی را به خزانه دولت به عنوان جریمه پرداخت می‌کرد. در دوره رشیداف با تمام زبان‌ها می‌شد حرف زد به جز پارسی، برای همین پارسی زبانان سمرقند و بخارا زبان روسی را بر زبان ازبکی ترجیح می‌دادند.

بسیاری اهالی سمرقند و بخارا تاجیک‌اند ولی در اداره‌های دولتی بر حسب سیاست به نام ازبک ثبت گردیده‌اند، بچه‌ها باید مدرسه را به زبان ازبکی بخوانند در صورتی‌که زبان ازبکی برایشان بیگانه تر از زبان روسی است. مؤسسات آموزشی از جمله دانشگاه سمرقند که قدیمی‌ترین دانشگاه آسیای مرکزی است و به فرمان لنین نخستین رهبر حکومت شوروی پایه‌گذاری شد، به زبان پارسی بود که پس از فروپاشی شوروی و به قدرت رسیدن اسلام کریموف رئیس‌جمهوری فعلی ازبکستان، آموزش در این دانشگاه به زبان ازبکی شد

همچنین از نظر نژاد ازبک ۴/۷۱ درصد، روس ۸ درصد، تاجیک و فارسی زبان ۶ درصد، و اقلیت‌های ایرانی ، قزاق، قرقیز، تاتار، ترکمن، آذری، ارمنی ، یهودی ، مغول و عرب.

ازبکستان در آسیای مرکزی و در کنار جاده ابریشم، شامل شهرهای باستانی و تاریخی زیادی است و سمرقند، بخارا، خیوه ، ترمذ و شهرسبز از مهم‌ترین و قدیمی‌ترین شهرهای این سرزمین هستند.

ازبکستان کشوری خشک و محصور در خشکی است. آب و هوایی گرم و تنوع دمایی دارد که مشخصه آن تابستان‌های داغ و بارندگی کم است. تنها در کوه‌ها بیش از ۵۰۰ میلی‌متر باران در سال می‌بارد.

ازبکستان ۴۴۷٬۴۰۰ کیلومتر مربع مساحت و حدود 33 میلیون نفر جمعیت دارد؛ که از این لحاظ ۵۶ مین کشور بزرگ جهان و ۴۲مین کشور پرجمعیت جهان به حساب می‌آید. در میان کشورهای مستقل همسود (مشترک المنافع) از نظر پهناوری پنجمین و از لحاظ جمعیت سوم است. پایتخت آن تاشکند و از شهرهای مهم آن نمنگان، اندیجان و سمرقند و بخارا است. این کشور ۱۴۲۵ کیلومتر از شرق به غرب و ۹۳۰ کیلومتر از شمال به جنوب کشیده شده است. غرب ازبکستان پست و عمدتاً بیابانی است. کوههای تین شان و دره فراغانه است. دره فرغانه. فَرغانه دره‌ای در آسیای میانه است. این دره بر مسیر سیردریا واقع شده که از جنوب خاوری به ترکستان چین محدود است و اطراف آن را کوه‌های تیان شان فرا گرفته. قسمتی از فرغانه را استپ بسیار حاصلخیز قراقالپاق فراگرفته است و قسمتی از آن بیابان است. امروزه فرغانه به سه بخش در کشورهای ازبکستان، تاجیکستان و قرقیزستان تقسیم شده است. در گذشته در کشورها و ایالت‌های کرانه‌های سیردریا صنایع گوناگون و مهمی وجود نداشت و بیشتر صادرات آنجا غلام و کنیز بود. صادرات طبیعی ایالت فرغانه طلا، نقره، فیروزه، آهن و مس همچنین نفت و قیر بود که از معادن آنجا استخراج می‌گردید

از نظر جغرافیا کشور ازبکستان دارای مرز مشترک با کشورهایی مانند افغانستان، تاجیکستان، ترکمنستان، قرقیزستان و قزاقستان است.